دوفصلنامه علمي

هدف از نگارش این مقاله، آشکارساختن شباهت‌ها و تفاوت‌هایی است که در ساختار بصری ماسک‌های آفریقایی و نقاب‌هایی که در آثار جیمز اِنسور، هنرمند بلژیکی، شکل گرفته‌اند. بدین منظور، در پژوهش حاضر صورتک‌هایی بررسی می‌شوند که در زمینه‌های گوناگون هنری همچون مجسمه‌سازی، نقش برجسته و برخی از نقاشی‌های نمادینِ آفریقایی از یک سو و آثار جیمز اِنسور در زمینه نقاشی، گراوورسازی و صورتک‌های تندیسه‌وار از دیگر سو، به کار رفته‌اند. صورتک‌هایی که بی‌تردید، خاستگاهشان به علت اختلاف زمانی و مکانی، نژادی و فرهنگی و دیدگاه‌های اجتماعی، همچنین رویکردهای اعتقادی، آئینی و مذهبی ضمن داشتن مختصر شباهت‌هایی، کاملاً با یکدیگر متفاوت‌اند. بنابراین، برای راه‌یافتن به کُنه مفاهیم و معانی نمادینِ چنین آثاری، ابتدا به سؤال اصلی این تحقیق پاسخ داده می‌شود: به‌کارگیری نقاب در آثار اِنسور از همان بینشی سرچشمه می‌گیرد که در ماسک‌های آفریقایی قابل رؤیت است یا اینکه از بستر فرهنگی، دیدگاه‌های اعتقادی و مذهبی و تمایلات اجتماعی دیگر با سودجستن از اسطوره‌های کهن، گروتسک و ماسکارون، بالماسکه، کارناوال و ... برمی‌خیزد. سپس درباره یافته‌ها و نتیجه به‌دست‌آمده از این پژوهش، باید گفت اگر شکل‌گیری ماسک‌های آفریقایی به گذشته‌های دور و تمدن‌های اولیه بشری باز می‌گردد و از فرهنگ، نژاد و اعتقادات قبیله‌ای آنان تأثیر می‌پذیرد، بهره‌گیری از نقاب در آثار انسور به مکانی اروپایی و تمدنی غربی، کشور بلژیک، و از لحاظ زمانی به اواخر قرن نوزدهم و اوائل قرن بیستم میلادی تعلق دارد. بی‌تردید، در زمینه‌های یادشده تفاوت‌هایی آشکار و انکارناپذیر دیده می‌شود که در این واکاوی، ضمن اشاره به وجوه اشتراک و افتراق آن‌ها، به نمایش گذاشته می‌شوند. روش تحقیق به‌کار گرفته‌شده توصیفی- تحلیلی و شیوه گردآوری منابع، کتابخانه‌ای است.