دوفصلنامه علمي

سفالگری یکی از دیرینه‌ترین هنرهایی است که تجلی‌گاه باورها، اساطیر و جهان‌بینی تمدن‌های بشری به‌شمار می‌آید و نقوشی که بر سفال نقش می‌بندد، معرف میراثی است که در آن بستر به‌وجود آمده است. هنر سفالگری در طی نخستین سده‌های اسلامی، غنا و ارزشی بیش از پیش یافت. در طبقه‌بندی انواع سفالینه‌های دوره اسلامی، سفال‌های نوع آقکند از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند. در مقاله حاضر، سعی شده تا پس از ترسیم پیش زمینه‌های تاریخی و هنری سفال آقکند، به بررسی تطبیقی و تحلیلی چگونگی تأثیر نقوش منسوجات آل‌بویه و سلجوقی بر نقوش سفالینه‌های آقکند و برعکس، پرداخته شود. تمرکز بررسی حاضر، بر نقش مایه‌ها و مضامین به‌کاررفته در منسوجات آل‌بویه و سلجوقی و سفال آقکند است، ضمن‌اینکه توجه به تقابل نقش و معنا نیز از نظر دور نمانده است. بااینکه، مکان اصلی ساخت برخی سفال‌هایی که به نوع آقکند معروف شده‌اند به‌درستی معلوم نیست، چنین بررسی‌هایی می‌تواند در ارائه یک راهکار برای مکان‌یابی محل ساخت این نوع سفالینه‌ها به باستان‌شناسان و هنرشناسان کمک کند. نظر به اینکه اطلاعات ما از سفالینه‌های نوع آقکند بسیار محدود است، انجام چنین پژوهشی ضروری می‌نماید.

یافته‌های پژوهش حاضر نشان‌دهنده تأثیر ژرف نقوش نمادین و تزئینی منسوجات این دو دوره بر نقوش سفالینه‌های آقکند است. برخی نقوش ازجمله نقوش پرندگان به لحاظ چگونگی اجرا، شکل، نوع پرنده و همچنین طرز قرارگیری نقش در زمینه، به همان فرمی که در منسوجات طراحی شده‌اند، بر روی سفال‌های نوع آقکند نیز دیده می‌شوند. به‌طورکلی، در موارد مختلفی چون تمام‌رخ‌نمائی، تقابل و تقارن، قاب‌های نقوش، ترسیم نقوش انتزاعی، شیوه تزئین باتوجه‌به ماده خام این دو زمینه هنری، تحرک در نقش حیوانات و زمینه‌ نقش‌ها، می‌توان به تأثیر و تأثرات این دو زمینه هنری پرداخت و درمورد آنها بحث نمود.

باتوجه‌ به موضوع، محتوا و هدف پژوهش، می‌توان این سؤالات را مطرح نمود: در چه زمینه‌هایی می‌توان بین نقوش منسوجات ادوار آل‌بویه و سلجوقی با سفالینه‌های نوع آقکند شباهت و افتراق پیدا کرد؟ براساس مقایسه بین دو زمینه هنری موردبحث، تا چه حد می‌توان به تبیین نزدیکی نقوش بین این دو زمینه هنری و ارتباط بین آنها پرداخت؟ روش پژوهش حاضر، توصیفی- تطبیقی با رویکردی کیفی و شیوه جمع‌آوری اطلاعات، اسنادی (کتابخانه‌ای) است.