دوره 12، شماره 23 - ( 6-1401 )
دوره 12 شماره 23 صفحات 42-29 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
kakavand S. An intertextual study of the role of. mth 2022; 12 (23) :29-42
URL: http://mth.aui.ac.ir/article-1-1896-fa.html
URL: http://mth.aui.ac.ir/article-1-1896-fa.html
کاکاوند سمانه. مطالعه بینامتنی نقش «رویارویی سیمرغ و ارقم» قالی بازوبندی عصر صفوی (محفوظ در موزۀ متروپولیتن) مبتنی بر ابعاد برگرفتگی از «سام نامه». نشريه علمي مطالعات تطبيقي هنر. 1401; 12 (23) :29-42
استادیار، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، تهران. ، s.kakavand@art.ac.ir
چکیده: (849 مشاهده)
اثبات تأثیر سنت تصویری چینی بر هنر ایرانی پس از حکومت ایلخانان مغول به نظریه‌‌ای غیرقابل‌انکار نزد پژوهشگران بدل شده است. وجود اژدها، ابرک و فرم‌های پیچکی به چینیان نسبت داده‌شده است؛ اما مقاله حاضر رویکردی متفاوت اتخاذ نمود. مبتنی بر این باور که این جهان، دنیای متن‌هاست، قصد دارد خرده متنی از کلان‌متن قالی بازوبندی عصر صفوی را خوانش نماید. به نظر می‌رسد تکیه‌بر ظرفیت‌های فرا متنی برای مطالعۀ نمودهای هنر ایران ضروری بوده و اندیشه‌های پیشین نیاز مبرم به بازنگری دارد پس با همین منظور فرضیه این است که نقش «رویارویی سیمرغ و ارقم» قالی محفوظ در متروپولیتن ارجاع به واقعیت تهاجم فرهنگ چینی نبوده و به جهانی نشانه‌ای از نظام نوشتاری ادبیات عامه، بخشی از سام نامه، ارجاع می‌دهد. تحدید فرضیه جهت روشن نمودن تحلیل نقش اینگونه قابل طرح است که هنرمند طراح بر اساس سام‌نامه نقشه قالی را رسم نموده و حال بر همان مبنا قابل تفسیر است. گونۀ این ارجاع نشانه‌ای (سیموسیس) بوده که موجب می‌شود تا نقش «رویارویی سیمرغ و ارقم» در قالی بازوبندی صریح و تک لایه‌ای نبوده و ضمنی و چندلایه باشد. با استفاده از متن سام نامه (متن مقدم و پیشین)، نقش «رویارویی سیمرغ و ارقم» قالی قابل رمزگشایی است. مقالۀ حاضر باهدف اجتناب از خوانشی تک‌بعدی و تک معنایی به تحلیل بینانشانه‌ای روی آورده تا معنای سیال نقش را بازیابد. نظام نوشتاری سام نامه مرجعی برای نظام تصویری قالی صفوی لحاظ شده است. پژوهش کیفی بوده و از انواع تحقیقات بنیادین نظری بوده و روشی توصیفی- تحلیلی دارد. نمونه مطالعاتی یک‌تخته قالی از مجموع بافته‌های داری محفوظ در موزۀ متروپولیتن متعلق به عصر شاه‌تهماسب صفوی است. یافته‌ها محصول فیش‌نویسی از منابع کتابخانه‌های و ثبت مشاهدات تصاویر موزه‌ای است که در بستر روش بینامتنیت تحلیل‌شده است. نتیجه آن‌که نقش «رویارویی سیمرغ و ارقم» ارجاعی برون فرهنگی (چینی) نبوده و به داستان نبرد سام با ارقم اژدها در سام نامه ارجاع می‌دهد. به بیانی دیگر با توجه به مطالعه بینامتنی، نقش «رویارویی سیمرغ و ارقم» مبتنی بر سام‌نامه بوده و دال بر ایرانی بودن بن‌مایه بوده و ارتباطی با نفوذ فرهنگ چینی ندارد.
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
هنرهای کاربردی
فهرست منابع
1. اسلامی ندوشن، محمدعلی (1397). زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه، چاپ هفتم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
2. پور داود، ابراهیم (2535). فرهنگ ایران باستان (بخش نخست)، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
3. تفضلی، احمد (1391). مینوی خرد، چاپ پنجم، تهران: توس.
4. حسامی، وحیده و سلطان افغان، شیوا (1394). مطالعه فرم و موقعیت‌های کاربرد اژدها در قالی‌های صفویه، همایش ملی فرش دستباف خراسان جنوبی دانشگاه بیرجند، 527-513.
5. حسینی، حسین (1380). طومار نقالی سام نامه، چاپ نخست، تهران: انتشارات نمایش.
6. حنیف، محمد (1394). هویت ملی در قصه‌های عامۀ دورۀ صفوی، چاپ نخست، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
7. خطیبی، ابوالفضل (1380). سرقت ادبیِ سه منظومۀ پهلوانی در قرن دهم: فرامرز نامۀ کوچک، شبرنگ نامه و سام نامه. پژوهش‌های ایران‌شناسی، 6(1)، 55-68.
8. رستگار فسایی، منصور (1383). پیکر گردانی در اساطیر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
9. رستگار فسایی، منصور (1379). اژدها در اساطیر ایران. تهران: توس.
10. رویانی، وحید (1392). سام نامه، چاپ نخست، تهران: میراث مکتوب.
11. ستاری، جلال (1386). مدخلی بر رمزشناسی عرفانی، چاپ سوم، تهران: مرکز.
12. سرخوش کرتیس، وستا (1383). اسطوره‌های ایرانی، ترجمۀ عباس مخبر، چاپ چهارم، تهران: مرکز.
13. سرکاراتی، بهمن (1393). سایه‌های شکار شده، چاپ سوم، تهران: انتشارات طهوری.
14. سیوری، راجر (1396). ایران عصر صفوی، ترجمۀ کامبیز عزیزی، چاپ بیست و هفتم، تهران: مرکز.
15. شایگان، داریوش و کربن، هانری (1397). آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی، ترجمۀ باقر پرهام، چاپ هشتم، تهران: فرزان.
16. صباغ پور، طیبه و شایسته فر، مهناز (1388). مفاهیم نمادین سیمرغ و اژدها و انعکاس آن در قالی‌های صفویه. نامه هنرهای تجسمی و کاربردی، 2(4)، 99-117.
17. عبداله، زهرا و شایسته فر، مهناز (1392). نقش و نماد اژدها در نگارگری ایرانی. پیکره، 2(4)، 43-58.
18. عسگری، زهرا و داوودی مقدم، فریده (1397). بررسی بازتاب نزاع سیمرغ و اژدها در قالی‌های ایرانی با تکیه‌بر اسطوره‌ها و متون ادبی. فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال 14، ش 50، 168-137.
19. غروی، مهدی (1385). مجموعه مقالات سیمرغ سفید (نگرشی ژرف در چگونگی استمرار فرهنگی ایران‌زمین با بررسی شاهنامۀ فردوسی و نقش و نگارهای آن در هزار سال گذشته)، چاپ نخست، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
20. غفوری، رضا (1400). سندی نویافته دربارۀ سرایندۀ سام نامه، نشریۀ شعر پژوهی (بوستان ادب)، سال سیزدهم، شماره 1، 298-287.
21. فَرنَبغ‌دادگی (دادویه) (1395). بندهش. ترجمه و تصحیح مهرداد بهار. تهران: توس.
22. کریستن‌سن، آرتور (2535). آفرینش زیانکار در روایات ایرانی، مترجم: احمد طباطبایی، چاپ یکم، تبریز: انتشارات مؤسسه تاریخ و فرهنگ ایران.
23. کویاجی، جهانگیرکوورجی (1380). بنیادهای اسطوره و حماسۀ ایران: شانزده گفتار در اسطوره‌شناسی و حماسه پژوهی سنجشی، تهران: آگاه.
24. مولوی، جلال‌الدین محمد (1383). مثنوی معنوی (بر اساس نسخه قونیه و مقابله با تصحیح نیکلسون)، تصحیح، مقدمه و کشف‌الابیات: محمد خوارزمشاهی، چاپ هفتم، تهران: دوستان.
25. نامور مطلق، بهمن (1390). درآمدی بر بینامتنیت؛ نظریه‌ها و کاربردها، چاپ اول، تهران: سخن.
26. هینلز، جان (1398). شناخت اساطیر ایران. ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: چشمه.
27. URL1:https://images.metmuseum.org/CRDImages/is/original/DP214611.jpg (Access Date: 2022/10/31).
28. URL2:https://www.metmuseum.org/art/collection/search/70308/ (Access Date: 2023/04/17).
29. URL3:https://www.metmuseum.org/art/collection/search/70368/(Access Date: 2023/04/17).
30. URL4. https://www.miho.jp/en/collection/s063/ (Access Date: 2023/01/22).
31. URL5. https://images.metmuseum.org/CRDImages/is/original/SC44368.jpg(Access Date: 2022/10/31).
32. URL6. https://images.metmuseum.org/CRDImages/is/original/DP214611.jpg (Access Date: 2022/10/31).
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
