دوفصلنامه علمي

خط کوفی از خطوط غالب در اکثر کتیبه‌های مساجد و مناره‌های قرون اولیه اسلامی است. فرم نوشتاری این خط با فن اجرای مصالحی مثل آجر قرابت داشت. ازاین‌رو با رونق آجرکاری در شیوه رازی و به‌طور ویژه در دوره سلجوقی کتیبه‌های کوفی آجری به‌صورتی ویژه آذین بناها گشتند. هدف مقاله حاضر، شناخت چگونگی اجرای کتیبه‌های مذکور در بناهایی با کارکردهای مختلف در اصفهان سلجوقی است. پرسش اصلی تحقیق آن است که در اجرای کتیبه‌های کوفی آجری چه موارد فنی و فرمی لحاظ ‌‌شده است؟ بدین منظور، شباهت‌ها و افتراقات این کتیبه‌ها از طریق مقایسه و تطبیق آنها در پنج بنای سلجوقی اصفهان شامل مناره پامنار زواره، محراب مسجد جامع برسیان، سردر شمال شرقی مسجد جامع اصفهان، منار گار و بدنه‌های صحن مسجد جامع زواره بررسی می‌گردد. روش پژوهش توصیفی - تحلیلی است و در آن اطلاعات از طریق مطالعات میدانی و کتابخانه‌ای و با راهنمایی کارشناسانی از دو حوزه معماری و خطاطی جمع‌آوری شده است؛ و با برداشت و ترسیم کتیبه‌ها کار تطبیق و مقایسه با درنظرگیری مبانی نظری مشترک میان خوش‌نویسی و کتیبه‌نگاری صورت گرفته است. یافته‌های تحقیق نشان‌دهنده وجود اشتراکات محتوایی، زمانی و مکانی در کتیبه‌ها است. ترکیب کلی کتیبه‌ها در کرسی‌‌بندی و تناسبات حروف دارای قواعدی ازپیش تعیین‌شده است، شیوه حروف‌نگاری غالب در نمونه‌ها کوفی ساده است و این امر استمرار این شیوه‌های نگارشی را در تطابق با اصول اجرایی تأیید می‌کند. ارتفاع کتیبه‌ها و میزان کشیدگی قائم و فشردگی افقی آنها تابع موقعیت کتیبه و گستره کمّی آنهاست.