دوفصلنامه علمي

بافته‌‌های ایران در دوره‌ صفوی، از پدیده‌هایی چون نمادگرایی و اسطوره بهره برده‌اند. بافته‌ها مزین به نقوشی هستند که بیشتر آنها دربردارنده‌ اعتقادات و اندیشه‌های ایرانی است که در گذر زمان، مفاهیم را در درون خود نگه داشته‌اند. در این میان، اژدها یکی از این نقوش نمادین است که سابقه‌ حضورش در قدیمی‌ترین منابع ادبی ایران دیده می‌شود و در این سرزمین، از اژدها به‌عنوان نمادی از بدی و شر یاد شده است. ازطرفی، چین سرزمین اژدهاست و این نقش در اکثر هنرهای چین، حضوری پررنگ دارد. این نوشتار، مطالعه تطبیقی نقش و مفهوم اژدها در بافته‌های ایران در دوره صفوی و بافته‌های چین در اواخر دوره مینگ و اوایل چینگ را به‌عنوان هدف، موردبررسی قرار می‌دهد؛ و مبتنی‌بر روش تطبیقی–  تاریخی است. روش گرد‌آوری داده‌ها مطالعات‌ کتابخانه‌ای است که با رویکردی تحلیلی- توصیفی انجام می‌شود. پژوهش حاضر برآن است که به این پرسش‌ پاسخ دهد: نقش اژدها در بافته‌های دو حوزه ایران و چین، چه تفاوت‌ها و شباهت‌هایی دارد؟ نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که حضور اژدها در بافته‌های ایران اغلب با مفاهیمی چون نبرد خیر و شر، نور و تاریکی و گاه به حضوری طبیعی به مفهوم تجمعی از حیوانات در طبیعت تعبیر می‌شود. اژدهایی که باید برای رسیدن به نور با آن جنگید و به‌نوعی پیروزی قهرمان منوط به کشتن اژدهاست؛ و این نبردِ نمادینِ خیر و شر موردی است که در بافته‌های عصر صفوی به‌وفور دیده می‌شود. حضورش اکثراً به‌صورت جدال یا تقابل است و فرمی مارگونه و تدافعی دارد و در کنار اسلیمی، ختایی و سایر نقش‌ها در بافته‌های شکارگاهی و جانوری در زمینه، دیده می‌شود. این در حالی است که اژدهای چینی اساساً همان امپراتور است و پیوسته تداعی‌گر قدرت و درعین‌حال، حضورش موجب برکت و سعد است و عنصری اصلی و نمادین در بافته‌های چین شناخته می‌شود؛ اژدهایی که از رو به‌رو، با چهره‌ای پیروزمندانه و غالب، تصویر می‌شود. مسلماً باتوجه ‌به این تفاوت‌ها در مفهوم نمادین اژدها، در دو حوزه، نمونه‌های افتراق در زمینه بافته‌ها بیشتر نمودار می‌شود.