دوره 11، شماره 21 - ( 2-1400 )
دوره 11 شماره 21 صفحات 53-35 |
برگشت به فهرست نسخه ها
مرضیه اسماعیلی1 
، علیرضا شیخی* 2
، علیرضا شیخی* 2
1- کارشناسی ارشد صنایع دستی، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، تهران.
2- دانشیار، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، تهران. ،a.sheikhi@art.ac.ir
2- دانشیار، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، تهران. ،
چکیده: (3918 مشاهده)
جامههای فتح یا پیراهنهای طلسم، نوعی لباس و پوشش خاص هستند که به قرن 9هـ ./ 15م. و پس از آن منسوباند. بارزترین مشخصه آنها، استفاده گسترده از متون مقدس در قالب کتیبه و خوشنویسی است. در کنار کتیبهها، انواع نقوش، نمادها و علائم طلسمی نیز در جامهها بهکار رفتهاند. تولید این دسته از پوشاک، در ایران از دوره صفوی آغاز شده و در دوران زند و قاجار نیز به شکلهای مختلف ادامه پیدا کرده است. مقاله حاضر به روش توصیفی-تحلیلی تطبیقی و با بهرهگیری از منابع کتابخانهای و میدانی، درصدد پاسخ به این پرسش است که جامههای فتح زند و قاجار از نظر ساختار بصری و محتوایی، دارای چه ویژگیهایی هستند؟ هدف پژوهش، مطالعه بصری و محتوایی عناصر بهکاررفته در جامههای فتح زند و قاجار در جهت روشن شدن ارتباط بین مفاهیم کتیبهها و نقوش و پی بردن به عوامل تأثیرگذار بر جامهها است. نتایج بهدستآمده نشانگر آن هستند که محتوای کتیبهها و نقوش بهکاررفته در جامهها با یکدیگر مرتبط بوده و مضامین متون مقدس، نمادها و علائم بهکاررفته در آنها، هر یک بهنوعی بیانگر پیروزی، غلبه بر دشمنان و حفاظت در برابر انواع شرایط دشوار است. شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی حاکم بر دوران زند و قاجار و عواملی چون؛ مذهب، مشروعیتبخشی به حکومت و باستانگرایی، از مهمترین عوامل تأثیرگذار بر نمونههای موجود محسوب میشوند. بر این اساس، علاوه بر استفاده از خوشنویسی بهعنوان تزئین غالب، استفاده از نمادهای باستانی نیز مهمترین وجه اشترک این آثار است و تفاوت بین نمونههای موجود در نحوه طراحی لباس، میزان استفاده از کتیبه نسبت به نقش و شیوه اجرای تزئینات است.
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
هنرهای تجسمی
فهرست منابع
1. قرآن کریم (1373). ترجمه ناصر مکارم شیرازی، چاپ دوم، تهران: مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
2. افروغ، محمد (1390). مضامین و عناصر شیعی در هنر عصر صفوی با نگاهی به هنر قالیبافی، نگارگری و فلزکاری. مطالعات ایرانی، سال دهم (20)، 52-25.
3. ابن خلدون، عبدالرحمن (1336). مقدمه ابن خلدون. ترجمه محمد پروین گنابادی، چاپ اول، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
4. اِسکارچیا، روبرتو (1376). هنر صفوی، زند، قاجار. ترجمه یعقوب آژند، چاپ اول، تهران: مولی.
5. بهشتیپور، مهدی (1343). تاریخچه صنعت نساجی ایران (از دوره افسانهای تا پایان دوره صفویه). چاپ اول، تهران: اکونومیست.
6. پوپ، آرتور آپم و آکرمن، فیلیس (1387). سیری در هنر ایران (از دوران پیش از اسلام تا امروز). ترجمه زهره روحفر، زیر نظر سیروس پرهام، جلد پنجم، تهران: علمی و فرهنگی.
7. پوپ، آرتور اپهام؛ آکرمن، فیلیس و شرودر، اریک (1384). شاهکارهای هنر ایران. اقتباس، تصحیح و ترجمه پرویز ناتل خانلری، تهران: علمی و فرهنگی.
8. تناولی، پرویز (1356). قالیچههای شیری فارس. چاپ اول، تهران: دانشگاه تهران.
9. تناولی، پرویز (1385). طلسم: گرافیک سنتی ایران. چاپ دوم، تهران: بن گاه.
10. جابز، گرترود (1370). سمبلها. ترجمه محمدرضا بقاپور، چاپ اول، تهران: جهان نما.
11. جاویدنیا، نسرین (1387). کتابت بر البسه دوره صفوی. مجموعه مقالات هنرهای صناعی. به کوشش بهنام صدری. تهران: فرهنگستان هنر. 274-267.
12. چیتساز، محمد رضا (1379). تاریخ پوشاک ایرانیان از ابتدای اسلام تا حمله مغول. چاپ اول، تهران: سمت.
13. خزایی، محمد (1381). نقش شیر در هنر اسلامی. مطالعات هنرهای تجسمی، سال پنجم (17)، 57-54.
14. دادور، ابوالقاسم (1390). شیر در فرهنگ و هنر ایران. مطالعات هنرهای تجسمی، 2 (2)، 32-17.
15. راوندی، مرتضی (1359). تاریخ اجتماعی ایران. چاپ اول، جلد دوم، تهران: امیرکبیر.
16. روحفر، زهره (1380). پیراهن نادعلی یا جامه فتح. کتاب ماه هنر، سال چهارم (31 و 32)، 36-34.
17. روحفر، زهره (1380). نگاهی بر پارچهبافی دوران اسلامی. تهران: سمت.
18. زکی محمد، حسن (1320). صنایع ایران بعد از اسلام. ترجمه محمد علی خلیلی، چاپ اول، تهران: اقبال.
19. سیوری، راجر (1372). ایران عصر صفوی. ترجمه کامبیز عزیزی، چاپ اول، تهران: مرکز.
20. شمیم، علی اصغر (1370). ایران در دوره سلطنت قاجار. چاپ سوم، تهران: علمی.
21. شوالیه، ژان و گربران، آلن (1385). فرهنگ نمادها. ترجمه و تحقیق سودابه فضائلی، چاپ اول، جلد چهارم، تهران: جیحون.
22. طالبپور، فریده (1392). تاریخ پارچه و نساجی ایران. چاپ اول، تهران: مرکب سفید.
23. طاهری، صدرالدین (1391). کهنالگوی شیر در ایران، میانرودان و مصر باستان. نشریه هنرهای زیبا، هنرهای تجسمی، 2 (49)، 93-89.
24. فتحی، لیدا (1386). خطنوشتهها روی پارچههای دوره اسلامی. مدرس هنر، 2 (2)، 75-63.
25. کفیلی، حشمت (1384). "پیراهن رزم موزه آستان قدس". پایاننامه کارشناسی ارشد، الهیات. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی، تهران مرکز.
26. کفیلی، حشمت (1388). پیراهن رزم گنجینه سلاح آستان قدس رضوی: آیینهای در برابر اعتقادات گذشتگان. شمسه: نشریه الکترونیکی سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، 1 (2)، 14-1.
27. گودرزی، مرتضی (1388). آیینه خیال: تجزیه و تحلیل و بررسی نقوش و تزئینات در هنر دوره قاجار. چاپ اول، تهران: سوره مهر.
28. مکارم شیرازی، ناصر (1395). کلیات مفاتیح نوین. ترجمه هاشم رسولی محلاتی، چاپ چهلم، قم: امام علی بن ابیطالب.
29. موزه ملک (1398). تهران، آرشیو موزه (0000.09.00035).
30. موزه ملی قرآن (1398). تهران، آرشیو موزه (-).
31. ودایی، شادی (1394). "بررسی نقوش تعویذها و طلسمها از دوره صفوی تا پایان دوره قاجار". پایاننامه کارشناسی ارشد، تصویرسازی. تهران: دانشگاه هنر.
32. هال، جیمز (1383). فرهنگ نگارهای نمادها. ترجمه رقیه بهزادی، چاپ دوم، تهران: فرهنگ معاصر.
33. یاحقی، محمد جعفر (1369). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی. چاپ اول، تهران: سروش.
34. Alexander, David (1992). The arts of war: Arms and Amour of the 7th to 19th Centuries (The Nasser D. Khalili Collection of Islamic Art – Volume 21). NewYork: The Nour Foundation.
35. Atil, Esin (1987). The Age of Sultan Suleyman the Magnificent. Washington DC: National -Gallery of Art.
36. Castaneda, Alison (2018). The exploration of an Islamic Talismanic Shirt in the Collection of The GWU Museum/The Textile Museum. https://museum.gwu.edu/search/talismanic%2Bshirt (Retrieved 13 July 2018).
37. Gruber, Christian (2010). The Islamic Manuscript Tradition. Ten centuries of Book Arts in Indiana University Collections. Indiana: Indiana University press.
38. Maddison, Francis & Smith, Emilie Savage (1997). Science, tools and Magic (The Nasser D. Khalili Collection of Islamic Art – Volume 12 – Part one). New York: The Nour Foundation.
39. Rogers, J.M & Ward, R.M. (1988). Suleyman the magnificent. New York: Wellfleet Press.
40. URL 1: https:// www.metmuseum.org/art/collection/search/453498, (access date: 2019/12/03).
41. URL 2: https://filslisibles.blogspot.com/favicon.ico, (access date: 2019/12/03).
42. URL 3: http://collections.vam.ac.uk/item/O364510, (access date: 2019/12/03).
43. URL 4: https://collections.vam.ac.uk/item/O364510/shirt/, (access date: 2020/07/22).
44. URL 5: https://khgm.razavichto.ir/FtpHost/0/ImageGallery/636415902515434764.jpg (access date: 2019/12/03).
45. URL 6: https://museum.razavi.ir/fa/57300, (access date: 2019/12/03).
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |