دوره 8، شماره 15 - ( 6-1397 )
دوره 8 شماره 15 صفحات 54-39 |
برگشت به فهرست نسخه ها
سعید اخوانی1 
، فتانه محمودی 2
، فتانه محمودی 2
1- دانش آموخته کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشگاه مازندران.
2- دانشیار، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه مازندران. ، f.mahmoudi@umz.ac.ir
2- دانشیار، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه مازندران. ، f.mahmoudi@umz.ac.ir
چکیده: (5456 مشاهده)
باور به تأثیر وضعیت اجرام آسمانی بر اتفاقات و رویدادهای زندگی انسان، از دیرباز در میان اقوام مختلف متداول بوده است. مفاهیم احکام نجومی در هنر ایران به‌صورت نقشمایههای تزیینی در فلزکاری و دیگر هنرهای کاربردی در دورههای مختلف مورداستفاده قرار گرفته است، اما در فال‌نامههای مصور دوره صفویه، این مفاهیم نه در ساحت تزیین بلکه در ماهیت اصلی خود؛ یعنی ابزاری برای پیشگویی ظاهر شده است. پیشگویی از طریق احکام نجومی در دوره اسلامی، با ممنوعیت نهاد دینی مواجه بوده است. با توجه به نقش تعیینکننده مذهب در حکومت صفویان، این مسأله مطرح میشود که پیشگویی از طریق استفاده از مفاهیم احکام نجومی چگونه در نگارگری فال‌نامههای مصور عصر صفوی نمود پیدا کرده و چه راهکارهایی برای مشروعیتبخشی به آن در برابر ممنوعیت نهادهای دینی اتخاذ شده است؟ در این مقاله برای پرداختن به این مسأله با روش توصیفی_تحلیلی_تطبیقی، چهار نسخه فال‌نامه طهماسبی (پراکنده)، فال‌نامه فارسی موزه توپقاپیسرای، فال‌نامه فارسی درسدن آلمان و فال‌نامه ترکی سلطان احمد اول موردمطالعه قرار گرفته است. در این پژوهش، ابتدا حضور مفاهیم احکام نجومی در نگارههای این چهار نسخه موردبررسی قرار گرفته و پس از آن، نحوه تصویرسازی مفاهیم احکام نجوم و راهکارهای مشروعیتبخشی به این شیوه پیشگویی، تطبیق داده شده است. نتیجه این پژوهش حاکی از این است که به‌دلیل ممنوعیت شرعی استفاده از احکام نجوم در پیشگویی، این مضامین در نگارههای قدیمیترین نسخه فال‌نامه مورداستفاده قرار نگرفته و تنها در متن فال آن به این مفاهیم اشاره شده است، اما در نسخههای بعدی، این مفاهیم بهطور مستقیم در نگارهها تصویرسازی شده و از راهکارهایی مثل استفاده از آیات قرآنی در هر نگاره، استفاده از شمایلهای مذهبی در کنار مضمون تنجیم و هم‌چنین استفاده از تصویر فرشتگان برای مشروعیت‌بخشیدن به کاربرد احکام نجومی در پیشگویی، بهره گرفته شده است.
واژه‌های کلیدی: نگارگری دوره صفویه، فال‌نامه های مصور، باور به پیشگویی، مصورسازی احکام نجومی، راهکارهای بصری مشروعیتبخشی
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
هنرهای تجسمی
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |