دوفصلنامه علمي

ایل شاهسون، از ایلات عشایری ساکن در شمال غرب ایران است که در عصرصفوی، یکی از شکوفاترین ادوار تاریخی ایران، توسط شاه‌عباس اول به‌عنوان سپاهی پرقدرت برای خاتمه‌بخشیدن درمقابل قزلباش‌ها که بازوی نیرومند و سپر مدافع کشور و صفویه بوده‌اند، تشکیل شده است. سیر زمان در دوران مختلف تاریخی توسط دیگر حاکمان قدرت، موجب پراکندگی و اسکان این قوم در مناطق مرکزی ایران (ایل بغدادی) و مناطق جنوبی ایران (ایل اینالو و بهارلوی فارس) گردیده است. چنانکه همزمان با کوچ و پراکندگی و اسکان در دیگر نواحی، می‌توان نشانه‌هایی مشترک از ریشه‌های فرهنگی این ایل را یافت که باعث اشاعه وگسترش هویت اصلی فرهنگ و هنر آنان، در تاریخ قالی‌بافی شاهسونی از نواحی شمال غرب تا جنوب ایران گردیده است. هدف این مقاله، شناسایی و معرفی انواع طرح و نقش قالی‌های ایل شاهسون در ایران بوده و سؤال تحقیق، یافتن شباهت‌ها و تفاوت‌های ساختار فرمی عناصر تشکیل‌دهنده طرح و نقش قالی‌های شاهسونی در ایران، علی‌رغم داشتن فاصله جغرافیایی و متفاوت‌بودن محل سکونت‌شان است. در این مقاله، با شیوه تطبیقی و مقایسه عناصر تشکیل‌دهنده طرح و نقش قالی‌های شاهسونی (ترنج، لچک، نقش‌مایه‌های متن و حاشیه) در هر سه ناحیه ذکرشده، به دنبال یافتن ساختارهای مشترک برگرفته از خصوصیات فرمی و هندسی این قالی‌ها بوده‌ایم. نوع مقاله توصیفی- تطبیقی بوده و تجزیه و تحلیل اطلاعات با رویکرد کیفی- تفسیری انجام شده است. جمع‌آوری پیشینه و سوابق تاریخی این قوم به شیوه کتابخانه‌ای و شناسایی نمونه قالی‌ها به شیوه میدانی توسط نگارندگان به‌دست آمده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که شباهت در ساختار کلی قالی‌های ایل شاهسون مانند طرح و نقوش بسیار بوده و اندک تفاوتی هم که وجود دارد در اولویت به‌کارگیری نوع نقش‌مایه‌ها (جانوری- هندسی- گیاهی) و نیز ساختار برخی از نقش‌مایه‌ها است؛ که تأثیرات برخی دیگر از عشایر و اقوام به‌علت قرارگیری در مجاورت این ایل و نیز تأثیر برخی نسبت‌های قومی مانند ازدواج با افراد دیگر عشایر، به‌وجود آمده است.