تعزیه، یکی از اشکال مذهبی نمایش ایرانی است که بنابر نظر پژوهشگران این حوزه، در دودمان قاجار، خاصه عهد ناصری، به اوج شکوفایی خود رسیده است. به‌زعم بسیاری از آنها، علل مهم شکوفایی این گونه نمایشی در عهد قاجار، یکی تدوام قدرت مذهب تشیع از عهد صفوی به بعد و دیگر، ساخت و برپایی تکایای موقت و تکایای ثابتی چون تکیه دولت بوده است. در این میان برخی آرا، تأثیر شرایط اجتماعی- تاریخی ایران را بر این گونه نمایشی متذکر شده‌اند. وجود چنین نظرگاه‌هایی، هرچند اشاره‌گونه و موردی، نشان‌دهنده تأثیر شرایط اجتماعی در این شکل نمایش آیینی- سنتی است. پرسش اصلی این است که ویژگی های اجتماعی و تاریخی عصر ناصری چه تأثیری در شکوفایی تعزیه این عصر گذاشته است. در مسیر پاسخ به این پرسش، سؤال دیگری مطرح می شود؛ به طور کلی چه رابطه ای میان اشکال هنری و محیط اجتماعی که این اشکال را پدید می آورد، وجود دارد. پدیدآمدن علم جامعه‌شناسی در قرن هجدهم و درپی آن، گسترش و رشد علوم‌اجتماعی در سده‌های بعدی، منتقدان هنر را برآن داشت تا تفسیر و خوانشی جامعه‌شناختی از انواع گوناگون اشکال هنری به‌دست دهند. بنابر تعاریف جامعه‌شناسی هنر، به‌نظر می‌رسد مختصات اجتماعی قاجار، تأثیر قابل‌توجهی بر رواج تعزیه در این عهد گذاشته باشد؛ مختصاتی که خطوط اصلی آن را از یک‌سو نتایج حاصل از کشمکش‌های داخلی و خارجی، استبداد حاصل از نظام مبتنی‌بر کشاورزی، وجود طبقات مختلف و نابرابری‌های اجتماعی، و در سوی دیگر، طبع تفنن‌طلب ناصرالدین شاه تشکیل می‌دهد. مقاله حاضر برآن است تا با برشماری ویژگی‌های تاریخی و اجتماعی عهد ناصری، دلایل جامعه‌شناختی رواجِ تعزیه را در این دوره تبیین کند. در این مقاله که به روشی توصیفی- تحلیلی و با رویکردی جامعه‌شناختی نگاشته شده، با بهره‌گیری از نظریه‌های جامعه‌شناسی هنر، کوشش شده تا به ترسیم سیمای جامعه قاجار و تأثیر آن بر اقبال تعزیه در دوران حکومت ناصرالدین‌شاه پرداخته شود.