دوفصلنامه علمي

شاهنامه تهماسبی یکی از غنی‌ترین مجموعه‌های نقاشی ایرانی است که منبع ارزشمندی از تصاویر را پیش روی پژوهشگران قرار داده است؛ همکاری جمعی از بزرگ‌ترین هنرمندان نگارگری در تهیه‌ این نسخه، نشان‌دهنده اهمیت این اثر است. مقاله‌ حاضر، درپی ایجاد شالوده‌ای بصری مبتنی‌بر وجود ارتباط میان موضوع و ترکیب‌بندی در نگاره‌های این نسخه است و با بررسی تصاویر درپی‌یافتن پاسخ این پرسش است که درصورت وجود ارتباط میان موضوع و پیکره‌بندی نگاره‌ها، مضمون و پیکره‌بندی تصاویر چگونه در کل اثر بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند و چگونه می‌توان به الگوی معینی که بیانگر ارتباط میان دو عامل موضوع و ترکیب‌بندی باشد، دست یافت. روش تحقیق به‌‌کارگرفته ‌شده، توصیفی- تطبیقی- تحلیلی است، بررسی‌ها به‌صورت سیستماتیک با تمرکز بر ساختار، به کمک دو روش عمومی گشتالت و تطبیقی انجام شده اند و گردآوری اطلاعات هم با روش کتابخانه‌ای- میدانی. ابتدا موضوع تمامی نگاره‌ها استخراج و سپس ساختار همه‌ تصاویر نسخه برای دستیابی به ترکیب‎بندی کلی واکاوی شده است. درنهایت، مجموعه‌ای از الگوهای اولیه به‌دست ‌آمد که با استفاده از تئوری گشتالت و بررسی‌های تطبیقی میان داده‌ها، به شکل‌گیری یک ساختار مشخص و با قاعده انجامید.

 جستجوهای بصری تصاویر نسخه، بیانگر ارتباطی مؤثر میان ترکیب‌بندی تصاویر و موضوع است به‌گونه‌ای که موضوعات خاص به یک یا چند ترکیب‌بندی مشخص، مربوط‌ اند. همچنین، به‌نظر می‌رسد که الگوهای بصری آشکار شده، قالب‌های ازپیش معینی برای پیکره‌بندی تصاویر ازسوی هنرمند بوده‌ است؛ به‌عبارت دیگر، هنرمند قواعد و اصول مشخصی را برای تصویرگری نسخه رعایت می‌کرده که این امر دلالت بر انسجام در عوامل کارگاهی دارد.